مطالب خواندنی در مورد خواب

دکتر میرفرهاد قلعه بندی – دانشیار روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران و مدیر گروه انستیتو روانپزشکی – یکی از کسانی است که سال‌هاست در زمینه طب خواب فعالیت کرده و یکی از بهترین متخصصان این زمینه به حساب می‌آید که اطلاعات خوبی در این باره دارد.

قبل از هر سوالی برویم به سراغ تعریف «خواب». خواب از نظر روانشناسی چیست؟
همانطور که در تعریف‌های رایج و معمولی آمده است، زمانی که سطح هوشیاری انسان تغییر پیدا می‌کند، فرد به خواب می‌رود.

یعنی در زمان خواب، هوشیاری به شکل کامل از دست می‌رود؟
نه، منظورم این نیست که سطح هوشیاری کلا از بین برود، چون آن موقع شخص به کما می‌رود. آدم‌ها زمانی که به خواب می‌روند، تا حدودی با کمبود هوشیاری روبرو می‌شوند.

زمانی که آدم‌ها می‌خوابند، مغزشان از کار می‌افتد؟
 قبلا اینطور فکر می‌کردند. اینکه بعد از خوابیدن، مغز آدم از کار می‌افتد و به خواب فرو می‌رود اما ماجرا به این شکل نیست. دانشمندان فعالیت‌های زیادی کرده‌اند و مشخص شده رابطه مغز و خواب به این شکل نیست. در واقع، در زمان خواب، بخش‌هایی از مغز به خواب می‌رود اما قسمت عمده‌ای از این ارگان بیدار است و حتی فعالیتش نسبت به زمانی که بیدار است افزایش پیدا می‌کند.

چه دلیلی دارد که آدم حتما بخوابد؟
در گذشته بسیاری از دانشمندان فکر می‌کردند که خواب یک زمان اضافه است و آدم‌ها با خوابیدن نه تنها چیزی به دست نمی‌آورند که حتی زمان را هم به طور کل از دست می‌دهند. ما هم ممکن است بارها با خودمان گفته باشیم کاش خواب نبود و می‌توانستیم در این ۸ یا ۹ ساعت که برای خواب وقت می‌گذاریم بیدار باشیم و به کارهایمان برسیم اما بهتر است نگاهمان را نسبت به اینکه خواب یک فرایند اضافی است و اگر حذف شود بهتر است کاملا عوض کنیم. در حال حاضر دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که خواب نه تنها اضافی نیست بلکه حیاتی، واجب و ضروری است.
برای اینکه متوجه شوید خواب چقدر مهم است برایتان از یک آزمایش صحبت می‌کنم. در یک بررسی دانشمندان در محیط آزمایشگاه، موش‌های صحرایی را به مدت دو هفته از خواب محروم کردند. بعد از مدتی تمام آنها مردند. در آزمایش بعدی، محققان به شکل دیگری موش‌ها را از خواب محروم کردند به این شکل که وقتی موش مورد نظر می‌خوابید و به مرحله خواب عمیق (مرحله رویا) نزدیک می‌شد، او را بیدار می‌کردند و این اتفاق هر بار تکرار می‌شد.
در این آزمایش جدید، موش‌ها بعد از گذشت ۴ تا ۶ هفته مردند. بعد از این آزمایش، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که خواب نه تنها یک سیکل اضافی نیست که برای جسم و روان موجودات از ضروریات است و یکی از پایه‌های اصلی سلامت به حساب می‌آید.

شما راجع به مرحله رویا صحبت کردید، چه زمانی در خواب، انسان به مرحله خواب دیدن و رویا دیدن می‌رسد؟
سیکل خواب دو مرحله عمده دارد. یکی مرحله (rem / حرکت سریع جسمی) و دیگری مرحله (nrem / بدون حرکت سریع جسمی). در مرحله اول که رم نام دارد مغز بسیار فعال است و در حالی که ماهیچه‌های بدن در حال استراحت هستند، چشم‌ها به سرعت به چپ و راست حرکت می‌کنند.
مرحله دوم «نان رم» نام دارد که دارای چند مرحله است، خواب خیلی سطحی، خواب سطحی، خواب عمیق. بعد از خواب عمیق، نوبت به رویا و خواب دیدن می‌رسد. تمام سیکل‌ها و انواع خواب که برایتان نام بردم، بین ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه اتفاق می‌افتد و بعد از آن است که دوباره همین سیکل تا زمانی که می‌خوابیم ادامه پیدا می‌کند.

رویا در واقع همان «خواب دیدن» است؟
بله، منظور از رویا همان خواب دیدن است. این مساله از آغاز تاریخ، توجه تمام آدمیان را به خودش جلب کرده است. فلاسفه، روحانیون، هنرمندان و خیلی‌های دیگر در برهه‌های تاریخی زیادی به آن پرداخته‌اند.

می‌شود به خواب دیدن استناد کرد و آن را به واقعیت‌هایی که در عالم واقع رخ می‌دهد، نسبت داد؟
از نظر پزشکی و علمی، معمولا برای خواب به نظریه فروید مراجعه می‌شود. چیزی که ما در آدم‌‌ها با آن روبرو می‌شویم، خودآگاهشان است که قسمت ناچیزی از دنیای آدم‌ها را تشکیل می‌دهد و به قول فروید، شخصیت انسان کوه یخی است که قسمت خودآگاه، تنها نوک آن به حساب می‌آید و بقیه‌اش ناخودآگاه است. قسمت عمده‌ای از ناخودآگاه، در خواب هوشیار می‌شود. به همین دلیل است که روانشناس‌‌ها وقتی می‌خواهند ریشه یک بیماری یا رفتار را پیدا کنند به بررسی آن کوه یخ که زیر آب است می‌پردازند. یکی از بهترین راه‌ها برای شکافتن کوه یخ، بررسی خواب‌های آدم‌هاست.
در جواب سوال شما نمی‌توان گفت خواب‌ها با واقعیت ارتباط دارند یا نه، باید اینطور بگوییم که معمولا خواب‌ها ناخودآگاه ما را به تصویر می‌کشند و گاهی اوقات، مضمون خواب‌های ما با اتفاقاتی که در روز برایمان رخ می‌دهد متفاوت است. مثلا وقتی به قول معروف حالمان خوب است و روزمان خوب می‌گذرد، شب خواب ناگواری نمی‌بینیم اما گاهی وقت‌ها که اعصاب‌مان سر مساله‌ای به هم می‌ریزد، با خواب‌های بد، تلخ، ترسناک و گاهی عجیب روبرو می‌شویم.

خواب دیدن چه کمک دیگری به زندگی انسان‌ها می‌کند؟
با بررسی خواب‌ها، می‌توان برای حل مشکلات روحی اشخاص اقدام کرد، از همین جهت، خواب بسیار مهم است. با اینکه دانش ما درباره خواب دیدن بسیار ناچیز است اما همین دانش ناچیز هم می‌تواند به بهبود شرایط روحی و روانی انسان ها کمک کند.

تعبیر خواب از لحاظ دنیای پزشکی واقعیت دارد؟
خیر، تعبیر خواب زمینه علمی ندارد و پزشکان هم به همین دلیل در این زمینه نظری نداده‌اند. در حوزه علمی از خواب در همین حد استفاده می‌شود که متخصصان روانشناس و روانپزشک، برای بررسی شخصیت و مشکلات روحی انسان‌ها استفاده می‌کنند. غیر از این، در حوزه علمی نمی‌توان به خواب استناد کرد.

منبع: سایت ایران سان